Toen ik in 2012 samen met mijn man gezellige Oud-Hollandse tegeltjes kocht bij de Gamma, bleek dat een les in de psychologie van geld!

Toen we tegels kochten bij de Gamma voor onze keukenachterwand, haalden we een ruime hoeveelheid tegels.

De meneer van de Gamma verzekerde ons dat we een eventueel overschot gewoon terug konden brengen. Dat bleek inderdaad heel gemakkelijk te gaan, en zo had ik plotseling 70 euro in mijn portemonnee. Maar die 70 euro voelden als een 'extra-tje', als een meevallertje, en daardoor gaf ik het geld veel makkelijker uit dan ik normaliter zou doen.

De psychologie van geld: Het is de schuld van het piramidemodel!

Nou las ik hiervoor een goede verklaring in het boek Psychologeld van Anna Dijkman en Chris Zadeh, in de vorm van het piramidemodel. Volgens dit model hebben mensen een soort piramide in hun hoofd waarin ze hun geld indelen. De plek in de piramide bepaalt hoe makkelijk je het geld uitgeeft: hoe lager in de piramide hoe makkelijker je het uitgeeft, hoe hoger, hoe moeilijker.

Onder in de piramide zitten contant geld, en geld op je betaalrekening. Daarna komt het geld op spaarrekeningen, daarna geld in beleggingen, daarboven staat geld dat in een huis is geïnvesteerd, en helemaal bovenaan staat het 'toekomstige inkomen'.

Het piramidemodel in beeld

In dit plaatje uit het boek zie je het op een rijtje:

De psychologie van geld: Waarom ik het geld dat ik onverwacht terug kreeg zo gemakkelijk uitgaf

Wat wil nou het geval? Mensen zijn geneigd extra inkomen in de eerste categorie volledig uit te geven. En kleine financiële meevallers, of uitgespaard geld, worden meestal mentaal aan de onderste categorie toegevoegd. Vandaar dat je het zo gemakkelijk uitgeeft. Dat wordt verklaard door de psychologie van geld.

Daar komt nog bij dat mijn 'mentale boekhouder' het bedrag al twee maanden geleden had afgeboekt toen ik de tegels betaalde, waardoor ik de zogenaamde 'betaalpijn' al had gevoeld. Het geld dat ik nu terug kreeg voelde daardoor als een cadeautje.

De psychologie van geld: Latte Factor

Een ander staaltje van de psychologie van geld is de zogenoemde latte factor. Financieel adviseur en bestsellerauteur David Bach heeft de term officieel laten registreren als zíjn term: De Latte Factor.

De Latte Factor verwijst naar de talloze kleine uitgaven, zoals een kop Latte, die mensen doen, en die bij elkaar optellen tot enorme bedragen.

Stel bijvoorbeeld dat je jezelf op je werk elke dag trakteert op een broodje kroket ad 3,50. Dat is 17,50 per week en op jaarbasis al gauw zo'n 800 euro. En stel nou eens dat je 30 jaar oud bent, en werkt tot je 65ste, dan zou je een duizelingwekkende 28.000 euro kunnen besparen door gewoon een boterham met kaas mee te nemen voor de lunch! Dat is nou de Latte Factor.

Feitelijk is een variant op het Nederlandse spreekwoord: 'Vele kleintjes maken één grote'.

Uiteraard heeft meneer Bach ook een boek geschreven over zijn visie op de psychologie van geld:

De psychologie van geld: Hoe zit het met mij en de Latte Factor?!

Als ik zulke dingen lees over de psychologie van geld, ga ik altijd onmiddellijk bij mezelf te rade. Toen we nog in de stad woonden, liep ik op weg van school naar huis langs een buurtsuper. En dan was het best handig om 'even' een brood te halen, waarbij ik dan vaak verleid werd tot nog wat andere aankopen. Bijvoorbeeld die bossen bloemen van maar 1 euro. Een voordeel van wonen op het platteland, dat ik op donkere momenten ook een nadeel vind, is dat hier geen winkels zijn. Dit soort uitgaven heb ik daardoor bijna niet meer.

Elke donderdag een kopje koffie bij de Hema

Wel ga ik iedere donderdagochtend, mijn officiële vrije ochtend, naar de Hema voor een kop koffie. Die kost 1 euro, inclusief croissant en stokbroodje, die ik meeneem naar huis voor de kinderen. Die koffie op donderdagochtend kost me per jaar 52 euro. Ik ben nu 42 en laten we er eens van uitgaan dat ik 90 wordt, en al die jaren op donderdagochtend naar de Hema blijf gaan. Dat is dan 48 keer 52 = 2496 euro. Hm, dat valt me nog mee.

En aan sommige dingen kun je geen prijskaartje hangen!

Mijn conclusie is dat de Latte Factor bij mij relatief klein is als het gaat om de psychologie van geld.

Huisvlijt bezoekers en de latte factor

• Tijdschriften zijn mijn zwakke punt en wat zijn ze duur!!! Tegenwoordig koop ik ze bij de kringloop (35 eurocent!)of neem ze mee van mijn werk. We hebben daar een leesmap in de wachtkamer en als de nieuwe maand neergelegd wordt mag het personeel de oude tijdschriften meenemen. Happinez, Landleven, Seasons e.d. Nadeel is dat er voor de mooie bladen natuurlijk meer belangstelling is. (Inge)
• Op zich zit er zeker wat in, maar net als wat meer mensen zeggen, je moet toch ook nog wel een beetje genieten. Wij eten hier op vrijdag altijd een patatje van de snackbar. Het is natuurlijk het goedkoper als je zelf patat bakt, maar het is ook wel eens lekker om geen eten te hoeven koken. (Esmee)
• Tsja, en als ik vanaf nu geen adem meer neem ben ik snel dood en dat zal mij c.a. 40 jaar levenskosten besparen. Joh, over 40 jaar ben ik dan miljonair! (Ineke)
• Sinds ik werkloos ben is mijn latte factor bijna zero. Koop eigenlijk nooit meer iets voor mezelf. Voorheen lag mijn factor iets hoger, heb nl een zwak voor kantoor/schrijfartikelen, oorbellen en liep altijd wel met iets de Action uit ; ) En ik mis het wel een beetje, maar houd voor ogen dat als ik weer een baan heb ik er weer van kan genieten want een mens heeft het soms toch nodig om zichzelf even lekker te verwennen. En dat hoeft absoluut niet veel geld te kosten. Geniet lekker van je kopje koffie, die heb je verdiend. Groetjes Isabelle
• Er zit wel wat in…maar juist die kleine dingetjes maken het soms leuker. (Hieperdepiep)
• Inderdaad heb je die verleidingen niet op het platteland. Wat jij beschrijft een kopje koffie halen we altijd gratis bij de Jumbo. 0,0 is mijn latte. (Johanna)
• Thuis zou je ook een ontbijt met een kopje koffie nemen, kost ook geld toch? Volgens mij heb ik niet echt zoiets… Boetes van de bieb misschien ;) (Valhalla)
• Ja die kleine beetjes helpen echt hier geen vaste dingen maar ik probeer wel altijd op te letten. ('t Hanennest)
• Ondanks dat ik naast een winkelcentrum met 60 winkels woon, valt het bij mij erg mee. Ik ben mezelf veel meer bewust geworden van mijn koopgedrag en dan vermindert dat zich vanzelf. Bovendien: ik heb alles wat ik nodig heb, dus wat moet/wil ik dan nog meer? (Immie)
• Bij mij is die latte factor superklein. Als je glutenvrij, suikervrij en plantaardig eet blijft er weinig over om te snaaien. Bloemen, parfum, geurkaarsen enzo verdraag ik niet. En ik houd niet van shoppen. Toen ik nog wel alles at, kocht ik ook niet vaak zomaar iets. Op de middelbare school vroeger gingen we soms naar de Hema om een saucijzenbroodje te halen. Het geld wil hier ook wel op, het gaat alleen op aan andere kleine dingen zoals extra reiskosten en studiekosten van zoons, manlief die weer een boek nodig heeft voor zijn studie, parkeergeld wat niet vergoed wordt (zit immers in de reiskostenvergoeding die al niet meer kostendekkend is), extra medische kosten enz. Maar er komt ook weer extra binnen. De boeken die ik bij bol.com te koop heb staan lopen best goed :-) Groetjes, VeggieMo
• Mijn latte factor is nu ik thuis ben niet zo hoog, maar ik merk aan Meneer Williams dat die van hem een stuk hoger ligt. (Mevrouw Williams)
• Ik heb niet echt dat soort vaste dingen, maar zal ongetwijfeld wel ergens een Latte Factor hebben. Ik ga er eens op letten! (Lekker leven met minder)

Bijna iedereen kent zijn Innerlijke Criticus, maar heb je al eens kennisgemaakt met je Interne Boekhouder? Ik las over deze hardwerkende, doch vaak misleide figuur in het boek Psychologeld.

Psychologeld: Wist je dat je een Innerlijke Boekhouder had?

In je hoofd zit een boekhouder driftig een boekhouding bij te houden, met verschillende potjes voor salaris, spaargeld, financiële meevallers, belastingteruggave en investeringen. Hij sluit en opent kostenposten en maakt de balans op. Dat is natuurlijk hartstikke handig, maar het probleem is dat je Innerlijke Boekhouder weinig rationeel is! Zo geven we een belastingteruggave makkelijker uit dan spaargeld, en sparen we terwijl we tegelijkertijd een lening afsluiten.

Psychologeld: Een voorbeeld van de denkwijze van je Innerlijke Boekhouder

Anna Dijkman en Chris Zadeh beschrijven ter illustratie het volgende experiment:

'Stel je gaat naar het Concertgebouw in Amsterdam. Je hebt al een kaartje gekocht ad 20 euro dat in je zak zit. Je neemt ook nog een briefje van 20 euro mee. Bij het Concertgebouw aangekomen ontdek je dat je het kaartje verloren bent. Er zijn nog kaartjes voor dezelfde prijs aan de kassa te koop. Wat doe je, betaal je 20 euro voor een nieuwe kaartje? Slechts 46% van de mensen aan wie dit werd gevraagd koopt een nieuw kaartje.'

Stel je nu een bijna identiek scenario voor, alleen heb je nu nog géén kaartje gekocht. Als je van huis gaat neem je twee briefjes van 20 euro mee. Bij het Concertgebouw blijkt dat je nog maar één briefje hebt. Gebruik je de overgebleven 20 euro om een kaartje te kopen? Ja, zegt bijna 90% van de mensen aan wie een soortgelijke vraag werd gesteld.'

Uit dit experiment blijkt dat de context veel invloed heeft op ons waardeoordeel over geld, en op de beslissingen die we nemen.

Psychologeld: leuke eye-openers

In hun boek Psychologeld beschrijven Anna Dijkman en Chris Zadeh nog veel meer van dit soort eye-openers die je doen beseffen hoe weinig bewust je je vaak bent van je financiële overwegingen!

Wat zou jij kiezen in bovenstaand experiment met het kaartje voor het Concertgebouw?

Psychologeld over de psychologie van geld kopen?

Het boek psychologeld is te koop bij bij bol.com. Je vindt daar ook een gratis inkijkexemplaar.

Herken jij de psychologie van geld?
Heb jij last van die piramidemodel?